ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀԵՏ, ՄԱՍ Ա

Հարցում.− 21րդ դարու հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ ի՞նչպիսի դեր ունի հայ կրօնաւորը։

Պատասխան.- Հայ կրօնաւորի առաքելութիւնն է դէպի Աստուած առաջնորդել Քրիստոսի հաւատացող հայ մարդուն եւ նպաստել նրա հոգու փրկութեանը, որպէսզի նա ինքնամաքրմամբ կարողանայ արժանանալ աստուածտեսութեան եւ յաւիտենական կեանքի։ Անշուշտ, պատմութեան մէջ հիմնական այս առաքելութեան զուգորդուել է եկեղեցուն ստանձնած դերակատարութիւնն ազգային կեանքում։ Դրա շնորհիւ մեր եկեղեցին ստացել է ազգային եկեղեցի անուանումը։ Դարերի մէջ, պետականութեան կորստի պայմաններում, Հայ Եկեղեցին հոգեւոր առաջնորդութեան հետ միաժամանակ ստանձնել է նաեւ ազգի քաղաքական առաջնորդութիւնը։ Այս առումով այսօր իրավիճակն այլ է. փառք Աստծոյ անկախ է մեր Հայրենիքը և հայոց պետականութեան դրօշի ներքոյ խաղաղ եւ ապահով են ապրում մեր զաւակները:
Սակայն Սփիւռքի ձեւաւորմամբ մէկ այլ պարտաւորութիւն է ծանրացել Հայ Եկեղեցու եւ հայ եկեղեցականի ուսին. դա ազգապահպանութեան, հայապահպանութեան խնդիրն է, որը առ այսօր Եկեղեցին շարունակում է ջանադիր իրականացնել տարբեր աշխարհասփիւռ համայնքներում: Հետեւաբար, այսօր կարող ենք ասել, որ հայ եկեղեցականի առաջնային առաքելութիւնն է` հայ հաւատացեալին կրթել, դաստիարակել Աւետարանի ոգով, մեր հայրերի սուրբ հաւատքով եւ նրան առաջնորդել դէպի Աստուած։ Միաժամանակ, հայ հոգեւորականը սրբազան պարտք ունի հայորդիների մէջ մեր ազգային արժէքների հիման վրայ կերտել ազգային ոգին, ազգային նկարագիրն ու դիմագիծը ։ Եւ ընդհանրապէս հայ եկեղեցականը եւ Հայոց Եկեղեցին առաքելութիւն ունի աստուածասէր, հայրենասէր, հայրենիքի արժանաւոր քաղաքացի կերտելու։

Հ.− Անցեալին, տարածուած տգիտութեան պայմաններու մէջ, եկեղեցիին համար աւելի հեշտ էր ժողովուրդին հետ յարաբերութիւն մշակելը եւ զայն առաջնորդելը։ Մեր գրականութիւնը հարուստ փաստեր կու տայ մեզի այդ մասին։ Մինչդեռ, 21րդ դարու Հայուն դիմագիծը բոլորովին փոխուած է, եւ այսօրուան ուսում առած, մշակուած, զարգացած հայուն համար եկեղեցին գերագոյն առաջնորդի իր դարաւոր պատկերը չի պահեր այլեւս։ Հետեւաբար, Հայ Եկեղեցին ինչպիսի՞ փոփոխութիւներ մտցուցած է իր կեցուածքին մէջ լեզու գտնելու համար այսօրուան սերունդին հետ։

Պ.- Ես բնաւ պիտի չբնորոշէի անցեալում հայ եկեղեցւոյ եւ եկեղեցականի յարաբերութիւնը հայ հանրութեան հետ որպէս մի տգէտ խաւի։ Ավելին` այդ ժամանակահատուածում հայորդիք հաւատքի աւելի խորը ապրում ունեցող անձեր էին: Եկեղեցու կեանքին առընչուած, եկեղեցու կեանքով ապրող, աւանդոյթներին հետեւող, եկեղեցական ծէսերը, կանոնները յարգող ժողովուրդ ունէինք մենք։ Այս ոգին մեծապէս տկարացաւ հայոց ցեղասպանութիւնից յետոյ, ինչպէս նաեւ Արեւելեան Հայաստանում խորհրդային անաստուած կարգերի հաստատումով, երբ ազգային կեանքի հետ փլուզուեց նաեւ մեր եկեղեցական կեանքը։ Առաւել գոհացուցիչ պատկեր էր Սփիւռքում, որտեղ Հայ Եկեղեցին ազատութիւնն ունէր իր ծառայութիւնը բերելու ժողովրդին եւ կազմակերպելու նրա հոգեւոր-ազգային կեանքը` համախմբելով իր շուրջ: Խորհրդային Հայաստանում մեր ժողովրդի կապը խզուեց եկեղեցւոյ հետ, աւանդոյթները մոռացութեան տրուեցին, տկարացաւ հայ հաւատքը` աւանդութեան ուժով փոխանցուելով սերնդէ սերունդ եւ ոչ թէ հաւատքի իմացութեան լոյսով։ Այս պայմաններում համայնքային-ծխական կեանքը փլուզուեց։ Խորհրդային սերունդը հաւատքի հետ առընչւում էր ծնողի եւ մեծ ծնողի ճանապարհով. եկեղեցւոյ հետ նուազ հաղորդակցութեան պատճառով տկարացաւ նրանց իմացութիւնը։ Այս ամենին գումարուել են նաեւ դարի տարբեր մարտահրաւէրներ, ինչպէս օրինակ` ընդհանուր աշխարհիկացումը, խրախուսուող նիւթապաշտութիւնը և բարոյական շատ արժէքների խեղաթիւրումը, անձնապաշտութիւնը:

Հ.− Եկեղեցին ի՞նչ լուծումներու դիմեց։

Պ.- Հայաստանի անկախացումից յետոյ եկեղեցին ձեռնամուխ եղաւ վերակազմակերպելու եկեղեցական եւ համայնքային կեանքը` դաստիարակելով մեր ժողովրդին հայրերի սրբազան աւանդներով, անհրաժեշտ իմացութիւնը եւ գիտելիքները փոխանցելով նրան` Աւետարանի եւ եկեղեցու պատմութեան, եկեղեցական աւանդոյթների եւ ծէսերի ուսուցման ճանապարհով: Այս է ուղին, որով Եկեղեցին պիտի վերստին հաստատուի հայ կեանքի մէջ, հայ մարդու հոգու մէջ:
Բնականաբար, ներկայ ժամանակների պահանջները այլ են, գիտատեխնիկական առաջընթացի պայմաններում նոր մօտեցումներ, քարոզչական նոր ձեւեր ու կերպեր են կիրառւում, հնարաւորութեան սահմաններում ներկայ դարի մտածողութեանը համարժէք գործելու ունակութիւններ պիտի դրսեւորի եկեղեցին։ Մենք այդ ճանապարհի վրայ ենք։ Եթէ նկատի ունենանք լիարժէք ազատ գործունէութեան 20ամեայ այս ժամանակահատուածը, կարծում եմ, որ բաւարար աշխատանք է տարուած։ Յուսադրող եւ ակնառու ձեռքբերումներ ունենք։

Հ. Օրինակ կու տա՞ք։

Պ.- Փառք Աստծոյ օրինակները բազում են. եկեղեցականաց պատրաստութեան որակը, հոգեւոր կրթական հաստատութիւնների ընդլայնումը, նոր եկեղեցիների բացում, հին վանքերի և եկեղեցիների վերանորոգում ու կենսագործում:
Ակնառու է նաև Եկեղեցու առաքելութեան ընդլայնումը` օրինակ` գործունէութիւն դպրոցներում, համալսարաններում, երիտասարդաց կեանքում, բանակում, բանտերում։ Այս նպատակով լայնօրէն կիրառւում են ժամանակակից միջոցները, ինչպէս հեռուստացոյց, լրագիր, ինթերնեթ եւ հաղորդակցութեան այլ միջոցներ:
Իրականացւում են սոցիալական տարբեր ծրագրեր անապահով, կարօտեալ անհատների և ընտանիքների համար: Միաժամանակ Եկեղեցին ձեռնամուխ է իր վարչական կեանքի վերակազմակերպման:

Հ.− Մայր Աթոռը լաւ յարաբերութիւններու մէջ է Հայաստանի պետական անձնաւորութիւններու հետ։ Ճիշդ է այս, չէ՞։

Պ.- Ես ուրախ եմ որ հայ եկեղեցին լաւ յարաբերութիւնների մէջ է հայրենի իշխանութիւնների հետ, հայրենի պետութեան հետ։ Եւ տայ Աստուած որ միշտ հայ եկեղեցին Հայոց պետութեան հետ ձեռք ձեռքի տուած աշխատի։

Հ.− Մեր ցանկութիւն ալ նոյնն է, բայց հարցը հետեւեալն է։ Գաղտիք չէ որ Հայաստանի մէջ կը տիրէ ընկերային ու տնտեսական վատ վիճակ մը, որուն հիմքին բազմած են նաեւ կաշառակերութիւնը, անարդարութիւնը, անհաւասարութիւնը, որոնց մասին կը գրուի հարկաւ, եւ որ տխրօրէն փաստացի է երբ ժողովուրդի համեստ խաւին հետ կ՚առընչուինք։ Մեր պատմութեան դասագիրքերը մեզի սորվեցուցած են, որ անցեալին, մեր կաթողիկոսները թագաւորներու եւ իշխաններու կողքին գտնուած են եւ հայրական խրատներ ու խորհուրդներ տուած են անոնց, մանաւանդ երբ իշխանութեան գլխուն գտնուողը ժողովուրդին շահին դէմ գործած է։ Ի՞նչ ունիք ըսելիք անարդարութեան եւ կաշառակերութեան մէջ խեղդուած այս ժողովուրդին, կրնա՞ք յոյս տալ անյուսութեան մէջ ինկած Հայաստանի ժողովուրդին։

Պ.- Մենք՝ որպէս եկեղեցի եւ եկեղեցականութիւն եւ հայրապետ հայոց բնականաբար մշտապէս քարոզում ենք, յորդորում ենք, պատգամում ենք, որպէսզի մեր զաւակները կատարեն Քրիստոսի Աւետարանին պատգամներն ու պատուիրանները, որոնց արդիւնքում մեր երկիրը եւ մեր ժողովուրդը պիտի զերծ մնան այն արատաւոր դրսեւորումներից, որոնցից ոմանց անդրադարձ կատարեցիք եւ թուարկեցիք։ Անշուշտ ցաւոտ խնդիր է, սակայն այն աւերը որ գործուեց մեր ժողովուրդի մէջ, հեռացումով իր ազգային աւանդական արժէքներից, իր հոգեւոր կեանքից, տկարացաւ մեր ժողովուրդի կեանքում հոգեւոր ապրումը։ Այս ամբողջի զօրացումով հաւատացած ենք, որ պիտի նաեւ փոխուի մտածողութիւնը, ոգին, կենցաղակերպը, հանրութեան մէջ փոխյարաբերութիւնները։ Հրաշագործ փայտիկով չի կարող փոխուել մեր կեանքը, այլ՝ կրթադաստիարակչական ճանապարհով։

Հ.− Ուրեմն մի քանի սերունդ պէտք է անցնի։

Պ.- Մենք լաւատես ենք: Եկեղեցին առաւելագոյն ջանքեր է ի գործ դնում այդ աշխատանքը իրականացնելու` դպրոցական տարիքի մեր զաւակներից սկսեալ մինչեւ պետական պաշտօնեաներ։ Բնականաբար, մենք մեր հերթին ունենում ենք զրոյցներ հայրենի իշխանութեան ղեկավարների հետ, քննարկում ենք հարցեր, որոնք յուզում են մեր ժողովրդին, խանգարում են մեր կեանքի առաջընթացը, մեր ժողովրդի բարօր կեանքը։ Նոյն մտահոգութիւններն ունեն նաեւ իշխանութիւնները ։ Արդիւնքերը թերեւս սպասուած արդիւնքները չեն, որովհետեւ բազում կացութիւններ կան, որոնք չեն նպաստում ցանկալի առաջընթացը արձանագրելու համար։ Ճանապարհը դիւրին չէ, սակայն, կարծում ենք, յաղթահարելի է ամենքիս միասնականութեամբ ու վճռականութեամբ:

«Նոր Յառաջ», Հոկտեմբեր 1, թիւ 271

ՄԱՍ Բ