Կ.Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքարան
Գումգաբը, Ստանպուլ
25 Յունիս 2006
Մամլոյ ասուլիսը կը վարէր Պատրիարքութեան բանբեր Լուիզ Պաքար։Բացման խօսքով հանդէս եկաւ Պոլսոյ Ն.Ա.Տ. Մեսրոպ Ս. Պատրիարք Հայրը։
Մեսրոպ Պատրիարք. Բարի եկաք, յարգելի ընկերներ։ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը այս օրուան իր ծրագրին մէջ ձեզի համար կրցաւ կէս ժամ յատկացնել։ Ան Ֆէնէրի Յունաց եւ Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքներու հրաւէրով Պոլիս ժամանեց հոգեւոր այցելութեան նպատակով։ Ան մեզ հետ կըլլայ մինչեւ Յունիսի 27-ը։ Իր այցի նախօրեակին որոշ լրատուամիջոցներու մէջ տեղ գտան բաւականին տարօրինակ լուրեր, որոնք մեզ մօտ եւս զարմանք ստեղծեցին։ Այդ լուրերուն մէջ կ՚ըսուէր, թէ հայ համայնքը եւ Պատրիարքութիւնը անհանգիստ են այս այցէն, սակայն համայնքի մէջ այդպիսի անհանգստութիւն չկար։ Մինչեւ այս պահն այցը իրականացաւ ըստ նախատեսուածի։ Առաջին երկու օրը Կաթողիկոսը հիւրընկալուեցաւ Յունաց Պատրիարքի կողմէ՝ իրենց կողմէ պատրաստուած ծրագրի համաձայն, ապա՝ մեզի միանալով այցելեց հայկական եկեղեցիները եւ Պոլսոյ տեսարժան վայրերը, թանգարանները։ Քանի որ մենք սահմանափակ ժամանակ ունինք, կըխնդրեմ չկրկնել արդէն տրուած հարցումները։ Այժմ կրնաք Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին տալ ձեր փափաքած հարցումները։
Հարց. Յարգելի Կաթողիկոս, Դուք այստեղ կը գտնուիք որպէս Ֆէնէրի Յունաց Պատրիարքի հիւրը։ Ան ջանք կը վատնէ, որպէսզի երկու եկեղեցիներ իրարու մօտենան։ Ի՞նչ կը մտածէք անոր մասին եւ որո՞նք պիտի ըլլան Ձեր քայլերը։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք Պոլիս կ՚այցելենք, ինչպէս ՀայոցՊատրիարքի, այնպէս նաեւ Յունաց Պատրիարքի հրաւէրով։ Եկած ենք հովուապետական այցով Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքութիւն եւ եղբայրական փոխադարձ այցը կը կատարենք նաեւ Յունաց Պատրիարքութիւն։ Մեր հանդիպումներու ընթացքին տեղի ունեցաւ նաեւ մեր հոգեւորականաց հանդիպումը, ուր քննարկեցինք մեր եկեղեցիները յուզող դաւանաբանական խնդիրներ, որոնց շուրջ երկար ժամանակ արդէն բանակցութիւններ կ՚ընթանան, ժողովներ տեղի ունեցան եւ անոնք պիտի շարունակուին։ Յունաց Պատրիարքին այցելելու նպատակը մեր քոյր եկեղեցիներու միջեւ բարեկամական կապերու ամրապնդումն ու զօրացումն էր, ինչպէս նաեւ մեր եկեղեցիներու միջեւ առկայ համագործակցութեան նոր շունչով, նորջերմութեամբ շարունակումը։
Հարց. Դուք Պոլսոյ Նահանգապետի հետ Ձեր հանդիպման ժամանակ ըսիք, թէ դուք շատ գոհ էք, որ սկսած են Երեւան-Պոլիս չուերթները, սակայն պէտք է շարունակել նման քայլերը։ Ի՞նչ նկատի ունիք քայլերըսելով։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք գոհունակութիւն յայտնեցինք, որ Երեւան-Պոլիս չուերթներ տեղի կ՚ունենան։ Ինչպէս գիտէք, Հայաստանի Հանրապետութիւնը, մեր երկիրը, տրամադիր է յարաբերութիւններ սերտացնել Թուրքիոյ հետ եւ որպէս անոնց արդիւնք, վստահ ենք, նաեւ լուծումներ կը գտնենք. միաժամանակ, զուգահեռաբար լուծումներ կը կարողանանք գտնել մեր երկու ժողովուրդներու յարաբերութիւններուն մէջ առկայ խնդիրներուն։ Ինչպիսին է օրինակ՝ ցեղասպանութեան հարցը։
Հարց. Ինչպէս քիչ առաջ անդրադարձաք, Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ գոյութիւն ունի ցեղասպանութեան հարցը։ Մենք, նկատի ունիմ Թուրքիոյ հասարակական կարծիքը, չենք սահմանափակուիր Հայաստանի հայերով, մենք կը տեսնենք հայերու երեք խմբաւորում.Սփիւռք, Թուրքիոյ հայերը եւ Հայաստան։ Ի՞նչ կը կարծէք, Թուրքիան այս քննարկումներու ժամանակ որո՞ւ պէտք է հաշուի առնէ։ Իսկ հայերն որո՞ւ հաշուի կ՚առնեն, Թուրքիոյ կառավարութիւնը, թէ… Ինչպէս գիտէք, Թուրքիոյ որոշ մտաւորական շրջանակներու մէջ կը քննարկուի այս հարցը։ Տարբեր համալսարաններու մէջ, յատկապես Պիլկի համալսարանի մէջ, տեղի ունեցած գիտաժողովներու ժամանակ, որուն ներկայ գտնուեցաւ նաեւ Հայոց Պատրիարքը*, քննարկուեցաւ այդ հարցը։ Վերոյիշեալ կէտէն մեկնելով, ես կ՚ուզէի ուղղել երկու տարբեր հարցումեր. Որո՞նք պէտք է ներկայացնեն թրքական եւ հայկական կողմերը եւ ի՞նչ քայլեր պէտք է առնուին։ Իսկ երկրորդ հարցը, Դուք ինչպե՞ս կը գնահատէք Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարական քննարկման մթնոլորտը։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք մէկ ժողովուրդ ենք. աշխարհասփիւռ, սակայն պետականութիւն ունեցող մէկ ժողովուրդ։ Եւ բնականաբար Թուրքիոյ Հանրապետութիւնն այդ խնդիրները կարող է քննարկել եւ լուծումներ գտնել ի դէմս Հայաստանի Հանրապետութեան։ 90 տարի է աշխարհի գիտնականներու կողմէ ցեղասպանութեան խնդիրը կ՚ուսումնասիրուի։ Բազում հատորներ գրուեցան։ Մեր ժողովուրդին համար ցեղասապանութիւնը ուսումնասիրելու խնդիր չէ։ Ան կատարուած փաստ է, զոր պէտք է ճանչնալ, ան, բնականաբար, ցանկալի տարբերակն է, կամ կարելի է ժխտողական կեցուածք արտայայտել երեւոյթի նկատմամբ։ Եթէ գիտական նման համաժողովները Թուրքիոյ մէջ որպէս նպատակ կը հետապնդեն խնդիրը Թուրքիոյ հանրութեան մատուցելը, լուսաբանելը, ապա այդ մէկը ողջունելի է։ Եթէ ան քաղաքական պատուէր է՝ ժխտողական գիծը յառաջ մղելու, բնականաբար ան դրական ներգործութիւն չի կրնար ունենալ խնդրի լուծման համար։ Մեզ համար գոհունակութեան առիթ է տեսնել, որ թուրք հասարակական կեանքի մէջ ժողովրդավարական գործընթացներու ընթացքին այլեւս որոշակի կերպով կը խօսուի, անդրադարձ կ՚ըլլայ առաջին աշխարհամարտի տարիներուն տեղի ունեցած այս ցեղասպանութեան։
Հարց. Կաթողիկոսը Պոլսոյ Նահանգապետի հետ հանդիպման ժամանակ ըսած է, թէ Թուրքիոյ հասարակական կեանքին մէջ կընկատուի որոշ յառաջընթաց։ Եթէ անհրաժեշտ քայլեր առնուին, ապա ամէն ինչ աւելի լավ պիտի ըլլայ¦։ Այդ խօսքերը թարգմանած էր Պատրիարքը։ Թուրքիոյ հասարակական կեանքին մէջ ինչե՞ր պակաս են, ի՞նչ նկատի ունիք։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Նահանգապետի հետ խօսակցութեան ընթացքին, մենք ըսինք, որ ուրախ ենք, որ ազգային եւ կրօնական փոքրամասնութիւններու կեանքին մէջ, թէ՛ Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ, թէ՛ Յունաց Պատրիարքութեան պատկանող հարցեր դրական լուծումներ կը ստանան։ Կը տեսնենք, տասնամեակներ շարունակ հնարաւոր չէր Պատրիարքարանը նորոգել, այսօր Պատրիարքարանը նորոգուած է, այս արտօնութիւնը ձեռք բերուած է։ Եկեղեցիները կը բարենորոգուին, սակայն մենք անդրադարձանք, որառկայ են շարք մը այլ խնդիրներ, որոնց լուծումը կը նպաստէր համայնքային կեանքի առաւել զօրացման։ Այդ խնդիրներէն են զորօրինակ կալուածական եւ ուսումնական գործընթացներու կազմակերպման հարցերը։
Հարց. Կաթողիկոսը նշեց, որ երկու պետութիւնները պէտք է քննարկեն ցեղասպանութեան հարցը, սակայն վերջին ժամանակներուն Թուրքիոյ մէջ տեղի ունեցան քննարկումներ, որոնց մասնակցեցան նաեւ երկու թրքահայեր, ընդ որս Հրանտ Տինքը։ Ֆրանսայի մէջ քննարկուող Ցեղասպանութեան փաստը հերքողներու քրէական պատժի ենթարկելու օրինագծի դէմ հանդէս եկան 9 թուրք մտաւորականներ, որոնք նամակ ուղղեցին Ֆրանսային։ Անոնք կը պնդէին, թէ ցեղասպանութեան մասին կարծիք յայտնելը պետք չէ որ խնդիրներ յառաջացնեն։ Սա օրինակ մըն է այն փաստին, թէ Թուրքիան եւ Հայաստանն այս հարցը քննարկելու ատեն միայնակ չեն, այլ կան ուրիշ պետութիւններ, որոնք իրենց խորհրդարաններուն մէջ ցեղասպանութեան վերաբերեալ որոշումներ կը կայացնեն։ Այդ առումով հարցը կը ստանայ համաշխարհային բնոյթ։ Ի՞նչ կը կարծէք, ճի՞շդ են այս գործին մէջ այլ պետութիւններու ներգրաւումը։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Ցեղասպանութիւն՝ գործուած որեւէ ազգի դէմ, չի սահմանափակուիր այդ ժողովուրդի կեանքի շրջագիծին մէջ։ Ցեղասպանութիւնը չի ճանչնար ազգութիւն։ Ցեղասպանութիւնը համամարդկային տարողութիւն ունի։ Եւ այդ իմաստով պետութիւնները, ազգերը, երբ նմանատիպ երեւոյթներ աշխարհի որեւէ ծայրին մէջ կը կատարուին, իրենց ձայնը կը բարձրացնեն, կըդատապարտեն՝ կանխելու համար այդպիսի երեւոյթները մարդկային կեանքէն ներս։ Միայն այդ ճանապարհով հնարաւոր կ՚ըլլայ զերծ պահել մարդկութիւնը նման ողբերգութիւններէն։ Իսկ հարցադրումին առաջին մասը, թէ միայն Թուրքիան եւ Հայաստանը պէտք է այդ հարցով զբաղուին, կ՚ուզենք քիչ մը աւելի լուսաբանել։ Մեր հայ ժողովուրդն ունի պետականութիւն։ Բայց խնդիրը կը վերաբերի ողջ հայ ժողովրդին։ Աշխարհասփիւռ հայ ժողովրդին։ Իւրաքանչիւր անհատ հայորդիին։ Բայց ազգի իրաւունքները ներկայացնող մարմինը, բնականաբար, ազգի պետութիւնն է։
Հարց. Կաթողիկոսը կ՚ըսէ, որ ցեղասպանութեան հարցը Հայաստանի հասարակութեան համար ուսումնասիրման առարկայ չէ, այլ իրականութիւն։ Իսկ նման կեցուածքը արդեօք չի՞ խոչնդոտեր հարցի լուծումին, քանի որ թրքական կողմը եւս կը ժխտէ ցեղասպանութիւնը։ Այսինքն ցեղասպանութիւնը կարելի չէ՞ ուսումնասիրել։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Բնականաբար, եթէ Թուրքիան կը մերժէ, հնարաւոր չէ հարցի լուծումը։ Եթէ փաստը առկայ է, փաստի առընչութեամբ ի՞նչ քննարկման մասին կարելի է խօսիլ։ Կամք պէտք է դրսեւորուի արձանագրելու, հաստատելու եւ ընդունելու իրողութիւնը։
Հարց. Դուք ի՞նչ կ՚առաջարկէք այս հարցի լուծման համար։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Բազմաթիւ երկիրներ ու պետութիւններ հնարաւորութիւն ունին իրենց համար համապատասխան ուսումնասիրութիւններ կատարելու եւ լրացնելու այն պետութիւններու շարքը, որոնք ճանաչցած են Հայոց ցեղասպանութիւնը։ Հայաստանը ուրիշ ոչ մէկ պետութեան հետ նման քննարկումներ չէ իրականացուցած՝ Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչելու եւ դատապարտելու առումով։ Որովհետեւ փաստերն առկայ են, փաստերը կրնան ուսումնասիրուիլ եւ այդ փաստերու հիման վրայ որոշում ու կեցուածք առնել։ Քննարկումներու անհրաժեշտութեան խնդիր չի կրնար յառաջանալ։
Հարց. Դուք կ՚ըսէք, որ մարդկային կեանքի ընթացքին նման ցաւերը չկրկնելու համար անոնք պէտք է ուսումնասիրուին եւ ընդունուին։ ԻսկԴուք երբեւէ հանդէս եկա՞ք թէ՛ Թուրքիոյ, թէ՛ Հայաստանի շատ մօտ գտնուող Իրաքի մէջ տեղի ունեցած դէպքերու կապակցութեամբ։ Ինչպէս գիտէք այնտեղ առկայ է ԱՄՆ միջամտութիւնը։ Դուք ի՞նչ կըմտածէք եւ կ՚ընէք այդ կապակցութեամբ։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք որպէս եկեղեցի, վրդովում կ՚ապրինք եւ մեր ձայնը կը բարձրացնենք ամէն առիթով, երբ ձեռք կըբարձրացուի Աստուծոյ արարչագործութեան գերագոյն արժէքի՝ մարդկային կեանքի նկատմամբ։ Ըլլայ անհատ, թէ ըլլայ զանգուածային բնոյթի նման երեւոյթ։
Հարց. Դուք այցելեցիք Հէյպէլի կղզիի Դպրեվանքը։ Ի՞նչ կը մտածէք, որ այժմ այդ Դպրեվանքը չի գործեր։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Ես ուրախ եմ ժողովրդավարական այն գործընթացներով, որ այսօր տեղի կ՚ունենան Թուրքիոյ Հանրապետութեան մէջ։ Եւ վստահ եմ, որ ժամանակի մէջ այդ բոլոր հարցերը իրենց դրական լուծումները կը գտնեն։
Հարց. Հաւնեցա՞ք Պոլիսը։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք Պոլիսը տեսնելու նախապէս հնարաւորութիւն չենք ունեցած։ Բայց այս օրերուն մեր խօսքին մէջ ըսինք, որ Պոլսոյ մէջ շատ արժեքաւոր կառոյցներ կան, եկեղեցիներ եւ այլն։ Սակայն ամենաարժէքաւորը, ամենագեղեցիկը՝ մեր ժողովուրդն է, մեր համայնքը, որուն մենք կը կատարենք մեր հովուապետական այցը։ Այս մէկը որպէս առաջնային խնդիր ունենալով, բնականաբար, մենք մեր ամբողջ ժամանակը տրամադրած ենք մեր ժողովուրդի հոգեւոր կեանքի զօրացման, անոնց հաւատքի ամրացման գործին։ Բայց վստահ եմ, որ այլ առիթ կը ստեղծուի եւ կը կարողանանք լիարժէքօրէն ժամանակ ունենալ եւ տեսնել Պոլսոյ տեսարժան վայրերը։ Ինչպէս օրինակ երէկ այցելեցինք Տոլմապահչէ պալատը եւ նաեւ Այա Սոֆիա, որոնք մեծապէս տպաւորեցին մեզ։
Հարց. Կայ նման լուր, թէ Դուք Այա Սոֆիայի մէջ ուզեցիք աղօթել, բայց թոյլ չի տրուեցաւ։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Նման երեւոյթին մենք ծանօթ չենք։
Հարց. Ձեր այցի առաջին իսկ օրէն տեղի ունեցան բողոքի ցոյցեր։ Դուք ի՞նչ կը մտածէք այդ մասին։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Բողոքի ցոյցերը որեւէ կերպով անդրադարձ չունեցան ոչ իմ տրամադրութեան եւ ոչ ալ իմ առաքելութեան վրայ։ Պիտի չցանկայինք որ այդպիսի ցոյցեր տեղի ունենային մեր ժողովուրդներու յարաբերութիւններուն մէջ։ Մեզ վերապահուած է կողք-կողքի ապրիլ՝ որպէս հարեւաններ եւ պէտք է հարեւան ժողովուրդներուն համապատասխան յարաբերութիւններ մշակել, կրթել, դաստիարակել մեր ժողովուրդներու մօտ։ Վստահ եմ, որ յաջորդ հանդիպումին նման ցոյցերու չենք հանդիպիր, ինչպէս եւ նման արտայայտութիւններու։ Իսկ եթէ նոյնիսկ նման ցոյցեր ալ եղան, պիտի հասկնանք, որ մենք տակաւին աշխատանք ունինք կատարելու։ Մենք՝ ձեզ հետ միասին։ Նման երեւոյթները բացառելու համար։
Հարց. Եւրովիզիոնի մրցումի ժամանակ, Թուրքիան 10 նիշ տուաւ Հայաստանին։ Ինչպէ՞ս կը գնահատէք այդ փաստը։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Որեւիցէ ժխտական բան չեմ տեսներ։
Հարց. Սա արդեօ՞ք քայլ է Թուրքիոյ կողմէ։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Անշուշտ քայլ է, զոր պէտք է գնահատել դրական կերպով։ Տայ Աստուած, որ այդ դրական ընթացքը առաջնորդէ մեզ դէպի հիմնական խնդրի լուծման։
Հարց. 1961 թուականէն մինչեւ այսօր նման իրադարձութիւն տեղի չէր ունեցած։ Չնայած Ձեր այցը կը կրէ անպաշտօն բնոյթ, հիւրնկալուեցաք Պոլսոյ Նահանգապետին կողմէ։ Ի՞նչ կը մտածէք այդ մասին։ Նման հիւրընկալութիւնը Դուք կը գնահատէ՞ք որպէս դրական քայլ։ Եղա՞ն այլ հիւրընկալութեան առաջարկներ։ Եթէ այո, ապա ի՞նչ պատճառով տեղի չունեցան։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոս. Մենք Նահանգապետի հետ մեր հանդիպումը կ՚ընկալենք որպէս նահանգապետի կողմէ հայ համայնքի նկատմամբ դրսեւորուած գնահատանք՝ Թուրքիոյ հասարակական կեանքին մէջ անոնց ունեցած կարեւոր ծառայութիւններուն, ներդրումին համար։ Մենք որեւէ առարկութիւն չենք ունեցած եւ չունինք որեւէ պետական գործիչի հետ հանդիպելու, եթէ նման առաջարկ ըլլայ մեզ մեր համայնքի, կամ որեւէ այլ կառոյցի կողմէ։ Ժամանակին գաղափար կար հանդիպում կազմակերպելու Թուրքիոյ կրօնապետի հետ, սակայնայն կեանքի կոչել հնարաւոր չեղաւ։ Պարզապէս իրավիճակները, մեր ժամանակացոյցի ծանրաբեռնուածութիւնը հնարաւորութիւն չտուին։
Ես կ՚ուզեմ իմ շնորհակալութիւնը յայտնել այս հանդիպումին եւ այսպիսի ազատ զրոյցի համար։ Նաեւ այս օրերուն ձեր լուսանկարի գործիքներէն այդքան յաճախ արձակուող լոյսերու եւ դէպի մեզ ուղղուած ձեր ոսպնեակներու համար։ Ամենայն բարիք ձեզ։
Комментариев нет:
Отправить комментарий